Historijat nastanka snadbijevanja grada Tuzle toplinskom energijom

U oktobru 1983. godine u gradu Tuzli počela je  prva energetska priča daljinskog grijanja u Bosni i Hercegovini na bazi kogeneracije. Tu naprednu energetsku i nadasve ekološki osviještenu ideju je pokrenuo grad Tuzla i Termoelektrana ”Tuzla”.Sistem daljinskog grijanje grada Tuzla je od tada narastao u najveći sistem daljinskog grijanja u Bosni i Hercegovini  i jedan od najvećih u jugoistočnoj Europi na bazi kogeneracije.

Grad Tuzla je prije početka savremene toplifikacije imao veliki broj toplinskih izvora (113 kotlovnica u gradu i Termoelektrana ‘‘Tuzla’‘), različitih tehničko-tehnoloških karakteristika i kapaciteta, kao i različitih tipova potrošačkih instalacija i uređaja a sve u nadležnosti različitih subjekata  (stambeni pogoni Kreka, Tuzla, Stambeno preduzeće Tuzla i drugi).

Specifičnost razvoja svih gradskih cjelina je da usporedo sa razvojem gradske cjeline počinje i interesiranje za razvojem infrastrukture koje će poboljšati uslove življenja.  Nakon razvoja komunalne infrastrukture gdje se prvenstveno misli na vodovodnu i kanalizacijsku mrežu, dolazi do razvoja i toplifikacijskih mreža. Toplifikacija u gradu Tuzla započela je davne 1955. godine kada su se počele graditi prve kućne kotlovnice. Taj trend je nastavljen tako da je razvojem grada došlo do inicijativa gradnje kotlovnica većeg kapaciteta koje su tada obezbjeđivale toplinsku energiju za veća područja grada. Razvoj u ovoj oblasti se ubrzano odvijao, ali i do danas  snabdijevanje grada Tuzle toplotnom energijom za potrebe grijanja objekata  stanovanja i ostalih objekata–potrošača se vrši na dva načina:

1. Proizvodnjom i distribucijom toplotne energije iz lokalnih izvora (kotlovnica–većih i manjih),
2. Proizvodnjom i isporukom toplotne energije iz Termoelektrane (TE) ‘‘Tuzla’‘ preko sistema daljinskog grijanja.

Karakteristični periodi izgradnje:

• 1955. – 1965. kolektivni stambeni objekti i drugi  sa lokalnim i kućnim  kotlovnicama bez filtera;
• 1959. – 1964. izgradnja Termoelektrane ‘‘Tuzla’‘;
• 1967. godine urađena prva Studija o toplifikaciji grada Tuzle ( Institut Tuzla, dr.prof. A.Biščević i saradnici – snabdijevanje grada Tuzle iz Termoelektrane ‘‘Tuzla’‘);
• 1965. – 1968. blokovske i rejonske kotlovnice  sa boljim stepenom djelovanja tj. boljim iskorištenjem energenata (goriva) ugalj, lož ulje i sl.;
• 1970. – 1990. Generalni urbanistički plan (GUP) pretpostavlja i obavezuje usaglašavanje daljnje urbane gradnje sa sistemskim snabdijevanjem grada toplinskom energijom.

Karakteristični lokaliteti i kapaciteti:

• 1964. godine naselje ‘‘BULEVAR’‘ i kotlovnica ‘‘Bulevar’‘ sa 4 toplovodna kotla 6,5 MWt;
• 1964. godine pokrenuta I etapa Termoelektrane ‘‘Tuzla’‘ 2 x 32 MWt.
• 1967. godine naselje ‘‘Solinska cesta’‘ I faza i kotlovnica ‘‘Stara Skojevska’‘ sa 2 kotla (TPK-Zg)
• 1974. godine naselje ‘‘Solinska cesta’‘ II faza i kotlovnica ‘‘Solinska cesta’‘ 3 vrelovodna kotla 14,6 MWt (TPK-Zg)
• 1975. godine objekti ‘‘Amalija 3 i 4’‘, Irčeva ulica i kotlovnica sa 2 toplovodna kotla 0,8 MWt.
• 1976. godine objekti KG 1, 2 i 3 Pašabunar, sa dva toplovodna kotla 1,3 MWt; (CVG _ TPK-ZG)
• 1970/71 – 1978/79 naselje ‘‘Slatina’‘ iz TE ‘‘Tuzla’‘, para kroz parni vod TE ‘’Tuzla’’ –Fabrika soli Tuzla -TIS-a ‘‘Slatina’‘ i početak realizacije naselja Irac-Rudarska ulica, 12-18 MWt;
• 1979/80 – 1984 toplana ‘‘Miladije’‘ 25,6 MWt sa 2 parna kotla (Đuro Đaković, Slavonski Brod) i parni vod Miladije – Fabrika soli Tuzla – TIS-a ‘‘Slatina’‘ , zagrijavanje naselja Slatina i Irac-Rudarska.

Ideja o daljinskom grijanju grada Tuzle definirana je davne 1967. godine Studijom o toplifikaciji grada Tuzle iz Termoelektrane ”Tuzla”. Sprovedba ideje se počela ostvarivati 1979. godine potpisivanjem Samoupravnog sporazuma o trajnom snabdijevanju grada Tuzle iz Termoelektrane ”Tuzla” za potrebe grijanja stambenih i drugih objekata.

U periodu od 1979. do 1983. godine definiran je i realiziran program toplifikacije grada Tuzla sa izvorom toplinske energije u Termoelektrani ”Tuzla” i distribucijom vrele vode do grada, kome je prethodila studija toplifikacije tj. snabdijevanje grada toplinskom energijom iz Termoelektrane ”Tuzla”, izrađena od strane ”Instituta za studije i projektovanje” Tuzla još 1967. godine.

Subjekti realizacije Programa toplifikacije:

• Opština Tuzla,
• Termoelektrana ‘’Tuzla’’,
• SIZ  stanovanja Opštine Tuzla,
• SIZ komunalnih djelatnosti Opštine Tuzla,
• SIZ za uređenje i korištenje građevinskog zemljišta Tuzla,
• Fond slijeganja Tuzla (zastupani administrativno tehničkim poslovima putem Direkcije za obnovu i razvoj Tuzla),
• Kompred OOUR ‘‘Centralno grijanje’‘ Tuzla..

Nosioci realizacije Programa toplifikacije su bili:
• Termoelektrana ‘‘Tuzla’‘ predefinirana kao ‘‘izvršni investitor’‘ u inženjering opciji za rekonstrukciju Bloka 3 i
• KRO ‘‘Kompred’‘ OOUR ‘‘Centralno grijanje’‘ Tuzla kao nominalni nosilac investicije distribucije topline za grad.

Izvori  financiranja Programa toplifikacije su zamišljeni kao dio ‘‘vlastitog učešća’‘ grada, a sastojali su se iz:

1. sredstva iz Fonda slijeganja,
2. sredstva SIZ za uređenje i korištenje građevinskog zemljišta,
3. kreditni dio – Međunarodna banka za obnovu i razvoj,
4. amortizacija postojećih kotlovnica (osnovna sredstva) OOUR-a ‘‘Centralno grijanje’‘ Tuzla,
5. prodaja opreme, objekata i zemljišta kotlovnica koje se gase (u principu osnovna sredstva OOUR-a ‘‘Centralno grijanje’‘ Tuzla) i
6. dio iz cijene grijanja tj. dohotka OOUR-a ‘‘Centralno grijanje’‘ Tuzla.

Realizacija Programa toplifikacije izvedena je u četiri faze:

• I faza –izgradnja magistralnog vrelovoda od Termoelektrane ”Tuzla” do istočnog dijela grada,
• II faza –izgradnja distributivne mreže na području istočnog dijela grada Tuzle,
• III faza – rekonstrukcija postojećih distributivnih mreža i njihovo proširenje,
• IV faza – nastavak proširenja distributivne mreže i na ostalim dijelovima grada.

Iz sredstava dobivenih od Svjetske banke za obnovu i razvoj, a na inicijativu tadašnjih gradskih vlasti općine Tuzla, Termoelektrane ”Tuzla” i ”Centralnog grijanja”, realizirana je početna faza programa toplifikacije grada Tuzle. Dana 25.10.1983. godine u rad je pušten sistem daljinskog grijanja, sa izgrađenom izmjenjivačkom stanicom u Termoelektrani ”Tuzla” kapaciteta 174 MWt, magistralnim vrelovodom NO 600, ukupne dužine 9.800 m i 16 novih izmjenjivačkih toplinskih podstanica u naselju ”Senjak”.

Dana 26.10.1983. godine u 9,00 sati počelo je zagrijavanje prvih objekata u gradu Tuzli. Vrijeme koje je prošlo od tog dana do danas možemo podijeliti na 4 perioda: prvi, od početaka daljinskog grijanja do 1992. godine, drugi, od 1992. godine do 2001. godine, treći, od 2001. do 2015. godine i četvrti od 2015. godine do danas. Svaki od ovih perioda ima određene posebnosti i utjecaj na lokalnu zajednicu.

Odvijanje poslovne aktivnosti JKP “Centralno grijanje” tokom trajanja ratnog stanja u razdoblju 1992-1995. godina bilo je uslovljeno svim onim elementima koje rat sa sobom donosi. Početak rata u maju 1992. godine se poklopio sa periodom početka remonta instalacija sistema daljinskog grijanja za  sezonu grijanja 1992/93. S obzirom na zatečenu visinu zaliha repromaterijala, remont je izvršen na zadovoljavajući način, tako da se sezona grijanja 92/93 smatra jednom od najkvalitetnijih. Međutim, promatrano sa ekonomsko-financijskog aspekta poslovanja dolazi do prvih problema. Mogućnost nabavke potrebnog osnovnog i pomoćnog materijala se enormno smanjuje i ograničava se samo na postojeće zalihe kod dobavljača iz  Tuzle.

Istovremeno, dolazi do promjene valute, što izaziva prve poremećaje u platnom prometu, odnosno u naplati usluga grijanja i shodno tome i plaćanju naših dobavljača. S prvom sezonom grijanja u ratu dolazi i do potpunog prestanka plaćanja usluga grijanja od strane građana. Kad se zna da fakture domaćinstvima participiraju sa oko 55% u ukupno fakturisanom prihodu od grijanja, onda je jasno do kakvih poremećaja dolazi u poslovanju. Uslijed toga smo bili primorani da privremeno ukinemo službu za naplatu grijanja od građana. Istovremeno dolazi do smanjivanja, a u 1993. godini i do potpunog prestanka izmirivanja obaveza od strane korisnika koji svoju djelatnost financiraju iz budžeta Republike BiH i Opštine, kao što su: osnovne i srednje škole, fakulteti i druge obrazovne institucije, zdravstvene, sportske i kulturne ustanove. Mobilizacija građana i stalno granatiranje grada  dovodi  i do znatnog zatvaranja objekata iz oblasti male privrede.

Sve navedeno dovodi do onemogućavanja naplate relevantnog djela fakturisanih usluga grijanja, a kao rezultat toga imamo situaciju da ne možemo izmirivati svoje dugovanje prema Termoelektrani ‘’Tuzla’’, dok je nabavka  potrebnog repromaterijala svedena na minimalno potreban nivo. Funkcija grijanja grada u cjelini je održana i pored svih posljedica ratnih djelovanja u gradu, koje su bile evidentne i na našem sistemu. Tokom 1993. godine zbog redukcija u isporuci električne energije došlo je do poremećaja u distribuciji toplinske energije. Takvo stanje uzrokovalo je enormna opterećenja elektro-distributivne mreže u objektima i naseljima pa je dolazilo do izgaranja kablova i trafo stanica.

Da bi se to izbjeglo i omogućilo kontinuirano snabdijevanje električnom energijom svih toplinskih podstanica, JKP ’’Centralno grijanje’’ je u saradnji sa Elektrodistribucijom ’’Tuzla’’, ’’Unioinvest-elektromontaža,’’ ’’Umel-elektromontaža’’ i uz logističku podršku donatora ’’ODA’’ izvršilo kabliranje od trafostanica do toplinskih podstanica.  Također, tokom ratnog perioda je uz pomoć donatora (‘‘ODA’‘, ‘‘IRC’‘), a dijelom i vlastitim sredstvima i snagama JKP ‘‘Centralno grijanje’‘ Tuzla, vršena sanacija oštećenja i tekuće održavanje sistema, te priključenje objekata Dom Penzionera, Katolička crkva, O.Š. ‘‘Novi grad’‘, O.Š. ‘‘Centar’‘ i O.Š. ’‘Franjo Rezač’‘ i sl. Sistem daljinskog grijanja grada je uz puno razumijevanje i napore Termoelektrane ‘’Tuzla’’ potpuno valorizirao svoju postojanost i kvalitetu, te tehnološki osigurao stabilniji rad Termoelektrane ‘’Tuzla’’ u ostrvskom radu, ali nije osigurao, iz objektivnih razloga, i ekonomsku održivost, odnosno:

• nije vršeno zaduženje i naplata grijanja objektima za kolektivno stanovanje,
• istovremeno je JKP ‘‘Centralno grijanje’‘ Tuzla akumuliralo dug za neplaćenu energiju po računima Termoelektrane ”Tuzla” za isti period.

Funkcija daljeg postojanja, revitalizacije i gradnje novih kapaciteta sistema daljinskog grijanja i pored niza okvirnih projekcija nije imala i sistematski podržanu donatorsku opciju.

U 2003. godini je završena 2. faza rekonstrukcije daljinskog grijanja grada Tuzle koja je obuhvatila rekonstrukciju bloka 4 (200 MW) i izgradnju toplinske stanice u Termoelektrani ”Tuzla”, kapaciteta 220 MWt.

Opština Tuzla je 1981. godine odgovarajućima odlukama i aktima donijela odluku da je obezbjeđenje snabdijevanja grada Tuzle toplinskom energijom putem jedinstvenog sistema daljinskog zagrijavanja trajno. Iste godine je formirana radna grupa koja je utvrdila granice zona toplifikacije sa 31 lokalitetom i ukupnim toplinskim kapacitetom za grad Tuzlu od 300 MWt. Tada je planirano da daljinskim grijanjem treba obuhvatiti:

• sve buduće stambene objekte u društvenoj svojini,
• sve postojeće stambene društvene i privredne objekte sa instalacijom grijanja,
• sve postojeće društvene stambene objekte bez instalacije (spratnost P+4 i više).

Do kraja 2000. godine na SDG Tuzla je bilo priključeno 160 MWt.

Ovakvim planom bili su isključeni individualni stambeni objekti bez obzira na lokaciju. Kako iz raznih razloga ovakav plan nije realiziran do rata, a u ratnom i poratnom periodu nije bilo planske izgradnje i priključenja objekata na sistem daljinskog grijanja, neophodno je bilo utvrditi nove zone toplifikacije.

Tako je Općinsko vijeće Tuzla u junu 2001. godine dalo saglasnost na Granice zona daljinskog grijanja grada Tuzle koje je napravilo preduzeće ”Centralno grijanje” d.d. Tuzla. Tim dokumentom je sistem daljinskog grijanja podijeljen na 39 zona toplifikacije.

Program toplifikacije iz juna 2001. godine je završen i realiziran. Svi kolektivni stambeni objekti, javne i druge ustanove, te privredni subjekti su priključeni na sistem daljinskog grijanja.

Period 2008-2021. godine je period najvećeg intenziteta aktivnosti i projekata na sistemu daljinskog grijanja (SDG) i to:

• priključen JZU UKC TUZLA – bolnica Gradina, 10 MWt i 45.300 m², smanjenje emisije CO2 za oko 5.700 t/god;
• priključen JZU UKC TUZLA – bolnica Slavinovići, 560 kWt i 3.325 m², smanjenje emisije CO2 za oko 1.700 t/god;
• priključeni svi kolektivni stambeni objekti u naselju Tušanj i Dragodol, priključeno novih 711 stambenih jedinica;
• završena toplifikacija svih kolektivnih stambenih objekata u MZ Mosnik;
• sve osnovne škole u Tuzli obuhvaćene zonama toplifikacije priključene na sistem daljinskog grijanja (Tušanj, Solana,…);
• ukupno priključeno 7345 korisnika, 625.779 m², 73 MWt;
• proširene zone toplifikacije na novih 16 zona (Miladije, Šički Brod, Bukinje, visinski dijelovi grada);
• revitalizacija nadzemnog dijela magistralnog vrelovoda NO600 dužine trase 4.000 m;
• projekti energetske efikasnosti: zgrada općine Tuzla, O.Š. Pazar, toplinske podstanice u naselju Sjenjak, …;
• zamijenjeno oko 7 km cijevi vrelovodne i toplovodne mreže sistema daljinskog grijanja.
• od 2013. godine izvršena je rekonstrukcija i automatizacija toplinskih podstanica (škole i fakulteti i javno dobro);
• od 2015. godine priključeno je 8 centralnih toplinskih podstanica za naselja Kula, Šićki Brod, Bukinje, Divkovići, Gradska ulica, Brčanska malta, Mejdan i Batva;
• zamijenjen i povećan prečnik na magistralnom vrelovodu u istočnom dijelu grada od komore K8 do komore K14 (2080 metara cijevi) i od komore K14 do K19 (900 metara cijevi) ;
• rekonstruisane i modernizirane pumpne podizne stanice Solina, komora K15 (za dio naselja Brčanska malta i Slavinovići – za bolnice);

Do sada je realizirano preko 100 projekata toplifikacije na području općine Tuzla. Ukupna vrijednost navedenih radova je oko 25.000.000,00 KM. Na sistem daljinskog grijanja je priključeno preko 8.000 stambenih i poslovnih jedinica.

Uzimajući u obzir analizu sistema daljinskog grijanja, izvor toplinske energije u Termoelektrani ‘’Tuzla’’ i distribuciju toplinske energije, Prostorni plan općine Tuzle do 2026. godine, te realne mogućnosti, kao i pretpostavke rezultata koji će se dobiti implementacijom svih planiranih mjera i aktivnosti na optimizaciji sistema daljinskog grijanja, urađen je novi koncept proširenja postojećih zona toplifikacije. Ovim konceptom su predviđene dvije faze proširenja zona toplifikacije i to:

I faza, koja podrazumijeva proširenje sistema daljinskog grijanja na novih 16 zona i

II faza, koja podrazumijeva dalje proširenje 16 zona iz prve faze.

Ovakvim proširenjem bi se postojećih 39 zona toplifikacije povećalo na 55 zona, s tim da je za novih 16 zona predviđeno određeno dalje širenje u sklopu istih. Također, koncept je napravljen tako da se vrlo lako iz I faze granica zone toplifikacija pređe u II fazu granica zone toplifikacija kada se za to stvore svi potrebni tehničko-tehnološki preduslovi.

Općinsko vijeće Tuzla je u aprilu 2011. godine svojom odlukom dalo saglasnost na proširenje postojećih 39 zona toplifikacija na dodatnih 16 zona. Gradsko vijeće grada Tuzla je u decembru 2019. godine dalo saglasnost na dokument “Plan proširenja postojećih zona toplifikacije SDG grada Tuzla” kojim su djelimično proširene zone toplifikacija u 6 naselja grada.

Sadašnjost i budućnost pred upravu i kolektiv preduzeća Centralno grijanje d.d. Tuzla postavlja nove izazove koji su osim oštrih tržišnih zahtjeva i trenutne privredne krize sve zahtjevniji, ali savladivi, sa odgovarajućim stepenom poslovne inventivnosti i odgovarajućom željom za dostizanje što boljih rezultata poslovanja.

I dalje želimo biti najveći i najuspješniji distributer toplinske energije u Bosni i Hercegovini, ali i šire. Dosadašnje postignute rezultate u oblasti daljinskog grijanja, tehničkog i tehnološkog razvoja priznaju i cijene stručnjaci ostalih istovrsnih preduzeća, priznate stručne institucije u Bosni i Hercegovini i ne manje važni, mnogi stručnjaci u regiji i Europi.

Dosadašnji poslovni i stručni rezultati u prethodnom periodu nisu rezultat jednog ili više pojedinaca, već su ostvareni timskim radom i odgovarajućim vođenjem, te učešćem svih članova termoenergetske i lokalne zajednice u općini Tuzla. Nedvojbeno je da su ukupni dostignuti rezultati značajno i vrlo pozitivno uticali na sve naše korisnike, kao i vlasnike infrastrukture daljinskog grijanja u općini Tuzla. Realizaciji svih ovih aktivnosti posebno je doprinio angažman i rad Finansijsko-ekonomskog i pravnog sektora ‚‘‘Centralno grijanje‘‘ d.d. Tuzla, koji blagovremeno obezbjeđuju sva neophodna novčana sredstva kako bi planovi i aktivnosti Tehničkog sektora preduzeća bili uspješno okončani, a sve u cilju zadovoljenja potreba naših korisnika.

Strategija općine Tuzla u oblasti daljinskog grijanja kao najefikasnijeg, najstabilnijeg, najpouzdanijeg i najkvalitetnijeg načina zagrijavanja, te uslova koji su prisutni na području općine Tuzla je spaljivanje uglja jedino u Termoelektrani ‘‘Tuzla‘‘. Program toplifikacije iz juna 2001. godine je završen i realiziran. Svi kolektivni stambeni objekti, javne i druge ustanove, te privredni subjekti su priključeni na sistem daljinskog grijanja. U aprilu 2011. godine je pokrenut novi program toplifikacije čiji je cilj priključenje svih individualnih stambenih objekata na sistem daljinskog grijanja.

Realizacija ovih programa toplifikacije je rezultirala pokretanjem projekata energetske efikasnosti i zaštite čovjekove okoline. Tuzla više nije samo najveći sistem daljinskog grijanja na bazi kogeneracije u Bosni i Hercegovini, Tuzla je grad energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije.

Sve mjere i aktivnosti koje se poduzimaju su u cilju zaštite čovjekovog okoliša i stanovanja, te što boljeg životnog komfora. Ovo je jedan od ciljeva Strategije razvoja općine Tuzla.

Trenutno priključena toplinska snaga iznosi 245,1 MWt u instalaciji grijanja, na sistemu je 1633 vrelovodnih i toplovodnih podstanica (1209 vrelovodnih i 424 tolpovodne podstanice – MRS –  mjerno regulacione stanice) i 196.8 km vrelovodne i toplovodne mreže. Toplinskom energijom se snabdijeva 25.930 korisnika (23.476 domaćinstva, 168 ustanove i 2.286 poslovnih objekata)  i zagrijava ukupno 1.965.878 m² površine.

Pouzdano snabdijevanje energijom, koja osigurava normalne uslove života, od ključnog je značaja za čovjekov ugodan i zdrav život. Pri tome je važno naglasiti, da su sistemi za dostizanje tih ciljeva energetski efikasni, ekonomsko uspješni i okolini prihvatljivi. To su najvažniji aspekti strategije razvoja Općine Tuzla i preduzeća ”Centralno grijanje” d.d. Tuzla u narednom periodu.

Tako su najvažniji izazovi koji se nameću pred našim preduzećem u dolazećem vremenu:

1. stabilan i pouzdan sistem,
2. prilagođavanje promjenljivim zahtjevima,
3. uravnotežena raspodjela toplinske energije duž sistema – hidraulički balans,
4. zadovoljstvo krajnjeg korisnika,
5. ekonomično i efikasno poslovanje.

Sistem daljinskog grijanja u Tuzli je nakon eksploatacije, od samog puštanja u rad pa sve do danas, i priključenja stambenih, poslovnih, javnih te individualnih stambenih objekata došao u period kada su neophodne mjere i aktivnosti koje će omogućiti dalje pouzdano, efikasno i kvalitetno snabdijevanje toplinskom energijom svih korisnika sistema. Neophodne su dalje aktivnosti na samom sistemu daljinskog grijanja koji je u nadležnosti našeg preduzeća. S obzirom na rast trenda potreba za toplinskom energijom iz sistema daljinskog grijanja a na osnovu planirane izgradnje u općini Tuzla, te Odluke Općinskog vijeća o proširenju zona toplifikacije sa još 16 novih zona, preduzeće ”Centralno grijanje” d.d. Tuzla treba pojačati aktivnosti na energetskoj efikasnosti sistema daljinskog grijanja.

Danas je više od 5000 sistema daljinskog grijanja u Europi, snabdijevajući više od 9 % ukupne europske potrebe za toplinskom energijom. Možemo biti ponosni što smo dio te velike porodice a posebno što ostvarujemo rezultate na europskom prosjeku.